Resettlement Development Program Evaluation: Saglawayan ing meging Pamanantabe, Mayakit ing Kabaldugan ning Pamaglakbe
Manibat inyang banuang 1993, metung karing programa ning SACOP a mamantabe karing kabalen tamu lalung lalu na ring lubus a miyapektuan king Mt. Pinatubo eruption inyang 1991 apin ing Resettlement Development Program (RDP). Kanitang panaun kayari ning pamamakbung ning bulkan, meyakit yang anting pamangailangan ing permanenteng komunidad para karing kabalen tamung mekaligtas king mesabing trahedya. Anting pakibat king hamun ning panaun at ban miyatad ing kanawan karing pakakalulu at mangailangan, ginawa yang permanenteng community resettlements ing SACOP para karing kabalen tamung mewala tuknangan. Maliban kaniti, penimunan ning SACOP ing pamamuu at pamag-organisang homeowners’ associations (HOAs) a manibala karing programa ampong serbisyu ning komunidad. Kapamilatan ning RDP, midake la naman karing komunidad ding miyaliwang social welfare services anting pakibat karing agarang pamangailangan da ring pamilyang makatuknang at makanyan mu rin, ding miyaliwang socio-economic at development programs a minie alternatibung oportunidad karing pamilya para king manauang pamibie-bie.
Manibat king pamag-umpisa ning RDP kanita, atlu lang resettlement communities ding mebuu at meorganisa. King banuang 2010, adua la pang resettlement communities ding midagdag. Kapamilatan ning programa, ating suma total a 1, 574 a pamilya ring mika-permanenteng tuknangang karing mesabing komunidad a mekipamaryu karing miyaliwang barangay – Calibutbut, Bacolor; Sapang Biabas, Mabalacat City; San Roque Dau I, Lubao; Buensuceso, Arayat; at Arenas, Arayat.
Kalabas ning 25 banuang pamanantabe, ikit ne ning SACOP iti anting pamikatagun ban balikan ing meging pamaglakbe kayabe ring komunidad. Saglawayan nung makananu, kapamilatan ning program, mibayu at memunga la bie at pamibie-bie ding pamilyang manuknangan at ing komunidad king kabuuan. At kayaring meyakit ing meging pamagbayu at pamaglabung, lawen la naman ding meging paralan at aktibidades a mekasaup king panyulung ning komunidad para ban kanita isundu la deni at malyari lang gamitan para karing aliwa pang komunidad.
Para kaniting mumunang evaluation ning RDP, ding miabe apin ding: a) Promised Land, b) Mary Land, at c) Wenceslao Village. Para king metodolohiyang gamitan, magamit ya ing triangulation method a nung nukarin magawa la ding atlung prosesu o paralan: 1) review of documents, 2) survey, at 3) focus group discussion. Para king prosesu ning review of documents, lawan la ring papeles ning HOA kalupa na ning Registration documents, Minutes of meetings (BOD and GA Meetings), BEC Session Minutes, Annual Plans and Evaluations, Project Reports, Financial Reports, at miyaliwa pa. Maliban kareti, lawan la naman ding Staff Accomplishment Reports kalupa ning Organizational Stages of Development, Annual Plans and Reports, at Journal.
Karagdagan kaniti, anting parti ning prosesu ning evaluation, magawa ya naman ing survey karing piling homeowners. Ila ding talakad anting representative ning balang BEC cluster o block. King magawang survey, mikutang at abalu ibat karing homeowners nung makananu ya mekasaup ing SACOP at ing RDP king pamilya da at nung nanu la ding meging pamagbayu king pangatau at pamibie-bie da manibat anyang tinuknang la king komunidad. Makanyan mu rin, pakiramdaman mu naman ing kwentu da nung makananu lang mekipamaryu karing disnan. Abalu mu naman nung makananu lang meki-aduangan king komunidad – nung makananung ing HOA misaupan la kapamilatan ning komunidad at nung makananu namang ing HOA midake ya kasaupan king komunidad.
Para king tauling dake ning evaluation, magawa ya ing focus group discussion kayabe ring opisyales ning HOA (abe ding cluster leaders / committee chairpersons) at ding mapilang miyembru ning Barangay Council at Chapel Pastoral Council. Kapamilatan ning pamitalamitam karela, akit at abalu nung makananu ya mekasaup ing HOA king komunidad at nung nanu pa ing malyari ng gawan ban makasaup ya ban lalu ya pang munlad ing komunidad. Manibat naman king aliwang perspektibu, pakibaluan mu naman karing mapilang miyembru ibat karing aduang council nung makananu yang meki-aduangan ing HOA karing mesabing stakeholders at ban abalu nung makananu pang misundu ing mebuu ng pamisaupan.
Manibat kanitang milabas angga na king daratang a panaun, ing SACOP, king saup at lunus ning Ginu, pane yang makasadyang mantabe at makiabe king pamaglakbe da ring sablang talasalapantaya lalung lalu na karing pakakalulu at milele. Kapamilatan ning Resettlement Development Program Evaluation, misaupan ya ing apostoladu ban lalu yang mas mayakit ing lupa ning Apung Ginu kapamilatan ning pamanyundu na king ayumpasan nang obra a mekasaup king pamibie-bie da ring pakakalulu at makanyan din, kapamilatan da ring bayung stratehiya a malyari ng gawan ban makasabe king aus ning panaun.